10 noyabr 2020-ci il tarixində Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya prezidentlərinin imzaladığı Üçtərəfli Bəyanat, Qarabağ münaqişəsinin həlli və bölgədə sülhün təmin edilməsi istiqamətində tarixi bir addım oldu. Bu bəyanat, münaqişənin uzun müddət davam edən dövrünü sona çatdıran və regionda yeni bir mərhələnin başlanğıcını işarələyən mühüm sənəd hesab edilir. Üçtərəfli Bəyanatın əsas məqsədi Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda döyüş əməliyyatlarını dayandırmaq və sülhün bərpasını təmin etməkdir. Sənəd, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı hərbi toqquşmaların sonlandırılması ilə yanaşı, Rusiya tərəfinin sülhməramlı qüvvələrinin bölgəyə yerləşdirilməsini nəzərdə tuturdu. Bəyanatın imzalanmasından etibarən hərbi əməliyyatlar dərhal dayandırıldı. Bu, müharibənin bitməsi və bölgədə yeni bir sülh dövrünün başlanğıcı idi. Azərbaycanın işğal altında olan əraziləri, o cümlədən Kəlbəcər, Laçın və Ağdam rayonları, mərhələli şəkildə Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldı. Bu, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası istiqamətində mühüm bir addım idi. Dağlıq Qarabağın statusu ilə bağlı məsələlər gələcək danışıqların predmetinə çevrildi. Bəyanatda bu mövzuya konkret bir həll təklif edilmədi, lakin bu məsələnin siyasi yolla həllinə yönələn addımlar vurğulandı. Rusiya Federasiyası, 10 noyabr bəyanatına əsasən, Dağlıq Qarabağda və ətraf bölgələrdə sülhməramlı qüvvələrini yerləşdirdi. Bu qüvvələr, atəşkəsin pozulmaması və mülki əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədini güdürdü. Bəyanatla Laçın dəhlizinin istifadəyə verilməsi nəzərdə tutuldu. Bu dəhliz, Dağlıq Qarabağ ilə Ermənistan arasında quru əlaqəsinin təmin olunmasını nəzərdə tuturdu. Bəyanat, mülki əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, qaçqın və məcburi köçkünlərin öz evlərinə dönməsi və insan haqları ilə bağlı məsələlərin diqqətlə həll edilməsi istiqamətində addımlar atılmasını əhatə edirdi. 10 noyabr Bəyanatının imzalanması, Azərbaycan üçün tarixi bir qələbə oldu. Ermənistanın Dağlıq Qarabağ və ətraf bölgələrdəki işğalına son qoyulması, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası ilə nəticələndi. Həmçinin, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri bir sıra strateji əraziləri, o cümlədən Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarını azad edərək öz nəzarətinə götürdü. Ermənistan üçün bu bəyanat, müharibənin tükəndirici təsirlərinin və strateji itkilərinin bir göstəricisi oldu. Ermənistan, həm hərbi, həm də iqtisadi baxımdan böyük zərərlər gördü. Dağlıq Qarabağda ərazilərin itirilməsi, uzun müddət davam edən müharibənin sonunda Ermənistan üçün ciddi bir məğlubiyyət oldu. Bu bəyanat Rusiya üçün Cənubi Qafqazda təsirini möhkəmləndirmək imkanı yaratdı. Rusiyanın sülhməramlı qüvvələrinin Dağlıq Qarabağda yerləşdirilməsi, Moskvanın bölgədəki nüfuzunu daha da artırdı. Bununla yanaşı, bəyanatda Rusiya’nın vasitəçiliyi və sülhə çatma prosesindəki rolu da xüsusi olaraq vurğulanmışdır. Üçtərəfli Bəyanat, münaqişənin yalnız hərbi üsullarla deyil, siyasi və diplomatik yolla həllinin mümkün olduğunu göstərdi. Lakin, Dağlıq Qarabağ regionunda hələ də çoxsaylı humanitar və siyasi problemlər mövcuddur. Bu səbəbdən, sülhün tam təmin edilməsi üçün daha geniş bir diplomatik dialoqa ehtiyac var. 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanat, Cənubi Qafqazda münaqişənin sonlandırılmasında mühüm bir mərhələ oldu. Azərbaycan ərazilərini azad edərək öz suverenliyini bərpa etdi, Ermənistan isə müharibədəki məğlubiyyətin acı nəticələrini yaşadı. Lakin, bölgənin gələcək sabitliyi və sülhü yalnız uzunmüddətli siyasi və diplomatik təşəbbüslərlə təmin oluna bilər. Bu bəyanatın imzalanması, həm də regionda güclü bir siyasi iradənin və tərəflər arasında dialoqun vacibliyini ortaya qoydu.
Rüstəmov Bəhruz,
YAP-ın fəalı
