Qanlı Yanvar, 1990-cı ilin 19-20 yanvar tarixlərində Azərbaycan SSR-də baş vermiş faciəvi bir hadisədir. Bu, Sovet İttifaqı rəhbərliyinin Azərbaycanın müstəqillik və azadlıq uğrunda apardığı mübarizəni boğmağa yönəlmiş əsgəri müdaxiləsidir. Hadisələr Bakıda baş vermiş olsa da, təsirləri bütün Azərbaycana yayıldı və bu qırğın, Azərbaycan xalqının müstəqillik yolundakı mübarizəsinin simvoluna çevrildi. 1980-ci illərin sonlarına doğru Sovet İttifaqı içərisində ciddi siyasi və sosial dəyişikliklər yaşanırdı. Mikhail Qorbaçovun rəhbərliyi altında başlanan “Qurtuluş” (perestroika) və “Şəffaflıq” (glasnost) siyasətləri Sovet sistemindəki bəzi problemləri üzə çıxardı, amma eyni zamanda etnik və milli ziddiyyətləri dərinləşdirdi. Bu dövrdə Azərbaycan, Gürcüstan və digər respublikalar öz müstəqilliklərini tələb etməyə başladılar. Azərbaycanın müstəqillik tələbləri Sovet İttifaqı rəhbərliyi tərəfindən ciddi şəkildə rədd edilirdi. Həmçinin, ölkə daxilində müxtəlif etnik və siyasi gərginliklər də artmışdı. Bu vəziyyətdə, 1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycan və Ermənistan arasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi genişlənmişdi.1990-cı ilin yanvarında Azərbaycanda milli müstəqillik və azadlıq tələbləri daha da güclənmişdi. Bakıda və digər şəhərlərdə etiraz aksiyaları keçirilir, Sovet rejiminə qarşı geniş hərəkətlər başlamışdı. 1990-cı ilin 9 yanvarında Azərbaycan Ali Soveti öz müstəqillik uğrunda bəyanat verərək, bu hərəkatı dəstəklədi. Sovet rəhbərliyi, Azərbaycanın bu cür hərəkətlərinə qarşı sərt tədbirlər görməyə qərar verdi. 1990-cı ilin 19 yanvarında, Sovet ordusu və daxili qoşunlar Bakıya daxil olmağa başladılar. 20 yanvar gecəsi, şəhər mərkəzində yüzlərlə dinc nümayişçiyə qarşı silah istifadəsi ilə qanlı bir qırğın baş verdi. Bu hadisə zamanı çox sayda insan həyatını itirdi, minlərlə insan yaralandı. Rəsmi məlumatlara görə, 131 nəfər öldü, 744 nəfər isə yaralandı. Lakin müstəqil mənbələrə görə, ölənlərin sayı daha çox ola bilərdi. Qanlı Yanvar, Azərbaycanda böyük bir siyasi sarsıntıya səbəb oldu. Bu hadisə, Sovet İttifaqının xalqlara qarşı tətbiq etdiyi zorakılığın bir nümunəsi olaraq yadda qaldı.
Azərbaycan xalqı, Qanlı Yanvarın qurbanlarının xatirəsini yaşatmaq və onların mübarizəsini davam etdirmək üçün böyük bir həmrəylik və qətiyyət göstərdi. 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyi elan edildikdən sonra, Qanlı Yanvar bu mübarizənin təməl daşlarından biri olaraq tarixə düşdü.Bu faciə həm də Sovet rejiminin çöküşünün yaxınlaşdığını göstərdi. Bir tərəfdən, Sovet İttifaqının daxili münaqişələr və xalqların azadlıq istəyinə qarşı sərt müdaxilələri, digər tərəfdən isə ölkələrdə müstəqillik uğrunda hərəkatların artması Sovet sisteminin süqutunu sürətləndirdi. Qanlı Yanvar, Azərbaycanın müstəqillik tarixində əhəmiyyətli bir dövrü təmsil edir. Hər il 20 yanvar tarixində, bu hadisənin qurbanları anılır və Azərbaycan xalqının müstəqillik uğrundakı mübarizəsi qeyd edilir. Həmçinin, Qanlı Yanvar Azərbaycan xalqının Sovet İttifaqına qarşı mübarizəsinin simvolu halına gəlmişdir. Bu faciə, xalqın azadlıq və müstəqillik uğrunda verdiyi mübarizənin heç bir zaman unudulmayacağı və gələcək nəsillərə miras qalacağına dair güclü bir mesaj verir. Qanlı Yanvarın xatirəsi, həmçinin Azərbaycanın dünya miqyasında tanınan müstəqilliyinin təməl daşlarından biridir. Qanlı Yanvar qırğını yalnız bir faciəvi hadisə olaraq qalmaqla qalmadı, həm də Azərbaycanın siyasi inkişafına böyük təsir göstərdi. Bu hadisə, Azərbaycanın Sovet İttifaqından müstəqillik əldə etməsi yolunda atılan mühüm addımlardan biri idi. Sovet ordusunun Bakıya daxil olması və dinc əhaliyə qarşı silah istifadəsi, Azərbaycanın milli müqavimətini daha da gücləndirdi və xalqın Sovet rejiminə qarşı etirazını daha geniş miqyasda göstərməsinə səbəb oldu. Sovet hökumətinin Azərbaycana qarşı göstərdiyi sərt təzyiqlər, xalqın müstəqillik istəyini daha da qətiyyətli hala gətirdi. Bu hadisə, Azərbaycanın müstəqil dövlət olma yolundakı mübarizəsini daha da möhkəmləndirdi və digər sovet respublikalarına da bir siqnal verdi ki, xalqın iradəsi heç bir şəkildə məğlub edilə bilməz. Qanlı Yanvar, eyni zamanda Sovet İttifaqının ideoloji və siyasi cəhətdən nə qədər zəif olduğunu ortaya qoydu və bu, sovet sisteminin çöküşünü sürətləndirdi. Azərbaycanın müstəqillik uğrunda mübarizəsi uzun və çətin bir proses olmuşdur. 1988-ci ildə başlanan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və Sovet rejiminə qarşı etirazlar, Azərbaycan xalqının azadlıq və suverenlik arzusunun təzahürləri idi.
1990-cı ilin əvvəllərində bu hərəkatın zirvəyə çatması ilə Azərbaycan cəmiyyətində siyasi fəallıq artmışdı. Bakıda keçirilən etirazlar və aksiyalar, xalqın müstəqil bir dövlət qurmaq istəyini açıq şəkildə nümayiş etdirirdi. Sovet rəhbərliyi isə bu hərəkatı repressiya ilə boğmağa çalışdı. 1990-cı ilin 19 yanvarında, Sovet ordusu Bakıya daxil olaraq, 20 yanvar gecəsi qanlı bir müdaxilə həyata keçirdi. Bu hadisə, sadəcə Azərbaycan xalqının müstəqillik istəyinə qarşı deyil, eyni zamanda ümumilikdə Sovet rejiminə qarşı bir mesaj idi. Hərçənd ki, Sovet rəhbərliyi bu hərəkəti «ordunun azərbaycanlı separatizminə qarşı müdaxiləsi» olaraq təqdim etməyə çalışdı, lakin hadisənin gerçək səbəbləri çox fərqli idi. Qanlı Yanvar qırğını, Azərbaycan xalqının bir çox nümayəndəsi tərəfindən Sovet İttifaqına qarşı azadlıq mübarizəsinin simvolu kimi qəbul edildi.
Nəsibova Günel,
Yap-ın gənc fəalı
