31 mart soyqırımı, Azərbaycan xalqının tarixində ən ağrılı, qanlı və unudulmaz hadisələrdən biridir. Bu soyqırımı 1918-ci ilin mart ayında baş vermişdir və əsasən Azərbaycan türklərinə qarşı həyata keçirilmişdir. Soyqırımı, erməni millətçiləri və Rusiya bolşevik qüvvələrinin Azərbaycan ərazilərindəki silahlı münaqişələri və müstəqil Azərbaycan Respublikasının qurulma prosesi ilə əlaqədardır. Bu faciə, həm Azərbaycan xalqı, həm də region üçün çox ağır fəsadlar doğurmuşdur. 1917-ci ilin fevral inqilabından sonra Rus İmperiyasının süqutu və çarizm rejiminin sona erməsi, erməni millətçilərinin və digər etnik qrupların öz gələcəklərini müəyyən etmək üçün müstəqil dövlət qurma arzusunu gücləndirdi. Rusiyanın çöküşü və müvəqqəti hökumətin zəifliyi, xüsusilə də Qafqazda ermənilərin separatizm ideyalarının güclənməsinə səbəb oldu. Həmçinin, Birinci Dünya Müharibəsi də bu münaqişələri dərinləşdirdi. 1918-ci ilin başlarından başlayaraq, erməni millətçiləri Bakı, Gəncə, Şamaxı, Qarabağ və digər bölgələrdə azərbaycanlılara qarşı zorakılıqlarını artırmışdılar. Həmçinin, onlar Azərbaycanı Rusiyanın yeni bolşevik hökumətinin dəstəyindən istifadə edərək özlərinin dəstəklədiyi erməni dövlətini qurmağa çalışırdılar. Bu dövrdə, Azərbaycanın müstəqil dövlət olmaq istəyən qüvvələri və bolşeviklər arasında ciddi gərginlik yaranmışdı. 31 mart 1918-ci ildə baş verən soyqırımı, yalnız bir şəhər və ya region ilə məhdudlaşmadı. Bu hadisə, təkcə Azərbaycanın paytaxtı Bakı və ətraf rayonlarda deyil, həmçinin Azərbaycanın digər bölgələrində də həyata keçirildi. 31 mart soyqırımı, Bakıda və digər şəhərlərdə mülki əhaliyə qarşı bir sıra vəhşilikləri özündə birləşdirirdi. Bakıda, erməni silahlı dəstələri və onları dəstəkləyən bolşeviklər, gecə saatlarında, vəhşicəsinə Azərbaycan türklərinə hücum etdilər. Hər cür silahdan istifadə edilərək, məhəllələrə, evlərə daxil oldular və insanları kütləvi şəkildə qətlə yetirdilər. Bu dövrdə, Azərbaycan xalqının çox sayda lideri və əhəmiyyətli şəxsləri də öldürüldü. Qətlə yetirilənlərin əksəriyyəti mülki şəxslər idi. Soyqırımın dəhşətləri o qədər geniş yayılmışdı ki, bir çox məkanlarda cəsədlər yığılıb kütləvi məzarlıqlara qoyuldu. Hətta, bu zaman mülkiyyət əşyalarının, evlərin talan edilməsi, qadınların zorlanması və uşaqların öldürülməsi kimi vəhşiliklər baş verdi. Azərbaycanın ən böyük şəhəri olan Bakıda, soyqırımı nəticəsində 10 minə yaxın insan həyatını itirdi. Bütün Azərbaycan boyu isə bu rəqəm daha yüksək ola bilərdi. Əslində, bu soyqırımın sayına dair rəqəmlər müxtəlifdir, lakin bir çox tarixçilər və mütəxəssislər 20 minə yaxın insanın öldürüldüyünü qeyd edirlər. 31 mart soyqırımının səbəbləri çoxşaxəlidir. Ən mühüm səbəblərdən biri, erməni millətçilərinin Azərbaycanda öz dövlətlərini qurmaq məqsədilə həyata keçirdikləri separatist fəaliyyətdir. Bu fəaliyyətlərin arxasında, xüsusilə “Daşnaksütyun” partiyası dayanırdı. Həmçinin, erməni silahlı dəstələri, müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurulmasına qarşı idi və bunun qarşısını almaq üçün Azərbaycan xalqını hədəf almışdılar. 1917-ci ildən sonra Bakı, Qafqazın siyasi və iqtisadi mərkəzinə çevrilmişdi. Bakıdakı neft yataqları, həm erməni, həm də rus bolşeviklərinin maraqlarını özündə cəmləşdirirdi. Erməni qüvvələrinin bu zaman Rusiya bolşeviklərinə olan bağlılığı da önəmli idi. Erməni millətçiləri, bolşeviklərdən dəstək alaraq, Azərbaycan torpaqlarını işğal etməyə, azərbaycanlıları öldürməyə və əraziləri ələ keçirməyə çalışırdılar. Azərbaycan hökumətinin isə bu zaman milli müstəqillik uğrunda mübarizə apardığı və hərbi güc yaratmağa çalışdığı bir dövr idi. Lakin, bu çətin şəraitdə, ölkə daxilindəki daxili qarşıdurmalar və beynəlxalq güclərin müdaxiləsi nəticəsində, erməni silahlı dəstələrinin hücumlarına qarşı effektiv müqavimət göstərilə bilmədi. 31 mart soyqırımı, Azərbaycanın ərazisində geniş miqyaslı fəsadlar yaratdı. Soyqırımın nəticəsində minlərlə insan öldü, on minlərlə insan isə evlərini tərk edərək qaçqına çevrildi. Qətlə yetirilənlər arasında yalnız Azərbaycan türkləri deyil, həmçinin digər etnik qruplardan olan insanlar da var idi. Lakin, əsasən Azərbaycan türkləri hədəf alınmışdı. Soyqırımı həmçinin, Azərbaycan cəmiyyətinin sosial və iqtisadi strukturlarını da dağıtdı. Azərbaycan xalqı öz torpaqlarında, öz evlərində və öz mülklərində bir çox itkilər yaşadı. Cəmiyyətin böyük bir hissəsi məhv oldu, dağıldı və qaçqın vəziyyətinə düşdü. 31 mart soyqırımı, yalnız Azərbaycanda deyil, həm də beynəlxalq miqyasda tanınmalıdır. Bu gün, bu soyqırım Azərbaycan xalqının yaddaşında unudulmaz bir travma olaraq qalır. Azərbaycan hökuməti və xalqı, hər il 31 martda bu soyqırımın qurbanlarını yad edirlər. 31 martın soyqırımı kimi tanınması, həm də Azərbaycan xalqının milli azadlıq mübarizəsini və müstəqil dövlət qurma yolundakı əzmini simvollaşdırır. Bu soyqırım, həmçinin bir çox əhəmiyyətli tarixi dərsləri də özündə birləşdirir. O, Azərbaycan xalqının milli və dini dözümlülük və birgəyaşayış ideallarını qorumaq üçün böyük əzmlə mübarizə apardığını göstərir.
Rüstəmov Bəhruz,
YAP-ın fəalı
