Ölkənin konstitusiya quruluşu, dövlətin idarəetmə sistemini, hüquqi əsaslarını və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını müəyyən edən fundamental hüquqi sənədin – konstitusiyanın qəbul edilməsi ilə formalaşır. Bu quruluşun tarixi, dövlətin və cəmiyyətin inkişaf mərhələlərinə uyğun olaraq müxtəlif dəyişikliklər və təkamül keçirmişdir. Dünya tarixində konstitusiya anlayışının ilk nümunələri qədim dövrlərə gedib çıxır. Antik Yunanıstanda və Roma İmperatorluğunda müəyyən hüquqi əsaslar var idi, lakin modern konstitusiyaların yaranması, xüsusilə Avropa və Amerikanın siyasi inkişafı ilə əlaqədar olaraq 17-ci və 18-ci əsrlərdə baş vermişdir. Əsasən bu dövrlərdə demokratik prinsiplərin və hüquqların genişlənməsi, konstitusiya düşüncəsinin formalaşmasına səbəb olmuşdur.
Azərbaycanın konstitusiya quruluşu, xüsusilə 20-ci əsrdə mühüm dəyişikliklərə məruz qalmışdır. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurulması ilə ilk dəfə müstəqil dövlətin konstitusiyası qəbul olunmuşdur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) qəbul olunan Konstitusiya, demokratik və hüquqi dövlət prinsiplərini əks etdirirdi, lakin bu cümhuriyyətin qısa ömrü və Sovet İttifaqının tərkibində Azərbaycanın 70 illik mövcudluğu konstitusiya quruluşunun dəyişməsinə səbəb oldu. Sovet İttifaqının dağılması ilə 1991-ci ildə müstəqillik qazanan Azərbaycan, 1995-ci ildə yeni bir konstitusiya qəbul etdi. Bu konstitusiya, ölkənin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü və hüquqi dövlət prinsiplərini qoruyaraq, demokratik inkişafın təməlini qoymuşdur. Azərbaycan Respublikasının 1995-ci il Konstitusiyası, əsasən müasir dövrün tələblərinə cavab verən, vətəndaşların hüquqlarını təmin edən, dövlətin idarəetmə prinsipini müəyyən edən sənəd olaraq qəbul edilmişdir.
Azərbaycanın 1995-ci il Konstitusiyası, əsas qanun kimi qəbul edildikdən sonra bir neçə dəfə dəyişdirilmişdir. Bu dəyişikliklər, siyasi vəziyyətin dəyişməsi, ölkənin beynəlxalq öhdəlikləri və daxili inkişaf ilə əlaqədar olaraq həyata keçirilmişdir. Məsələn, 2002-ci ildə keçirilən referendumla bəzi maddələrə düzəlişlər edilmiş, 2016-cı ildə isə prezidentin səlahiyyətlərini genişləndirən və hökumətin fəaliyyətini tənzimləyən dəyişikliklər aparılmışdır. Ölkə konstitusiyasının həyata keçirilməsi, dövlətin qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyini təmin etməli, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını qorumağa yönəlməlidir. Buna görə də konstitusiya qanunlarının, təcrübədə təkmilləşdirilməsi və effektivliyinin artırılması zəruridir. Ölkələrin konstitusiya quruluşu, davamlı inkişaf edən və dəyişən cəmiyyətlərə uyğun olaraq təkmilləşdirilməli və modernləşdirilməlidir. Azərbaycan da bu istiqamətdə öz konstitusiyasının tətbiqini və inkişafını təmin etmək üçün müxtəlif islahatlar həyata keçirməkdədir. Gələcəkdə demokratik prinsiplərin daha da gücləndirilməsi və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının daha da qorunması, ölkənin konstitusiya quruluşunun müsbət yöndə inkişafını təmin edəcəkdir. Ölkənin konstitusiya quruluşunun tarixi, yalnız hüquqi dəyişikliklərin deyil, həm də siyasi, iqtisadi və sosial dəyişikliklərin bir əksidir. Konstitusiyalar, dövrün və cəmiyyətin ehtiyaclarına cavab verən, dövlətin və vətəndaşların hüquqlarını qoruyan sənədlərdir. Bu baxımdan, konstitusiya quruluşunun inkişafı, dövlətin güclənməsinə və cəmiyyətin daha ədalətli və demokratik şəkildə idarə olunmasına töhfə verir.
Orxan Abdulzadə,
YAP-ın gənc fəalı
