20 Yanvar faciəsi, 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Sovet ordusunun Bakı şəhərinə daxil olması və burada baş verən qanlı hadisələr ilə əlaqələndirilir. Bu faciə, Azərbaycanın müstəqillik uğrunda mübarizəsinin və sovet hakimiyyətinə qarşı etirazlarının ən ağrılı səhifələrindən biridir. Sovet hökuməti, Azərbaycanın öz müstəqilliyini tələb etməsini və Qarabağda baş verən münaqişənin təsirlərini nəzərə alaraq, orduyu Bakıya göndərdi və dinc əhaliyə qarşı amansız güc tətbiq etdi. 20 Yanvar gecəsi, Sovet ordusu və daxili qoşunlar, Bakı şəhərinin müxtəlif yerlərində dinc əhaliyə qarşı atəş açdılar, nəticədə 130-dan çox insan həyatını itirdi, yüzlərlə insan yaralandı. Hadisə, Azərbaycanın müstəqillik yolunda yeni bir mərhələnin başlanğıcını təşkil etdi və bu faciə xalqın yaddaşında dərin izlər buraxdı. Hər il 20 Yanvar faciəsinin ildönümündə, Azərbaycanda bu hadisə anılır və şəhidlərin xatirəsi ehtiramla yad edilir. Bu, xalqın müstəqillik və azadlıq mübarizəsinin simvoluna çevrilib. 1980-ci illərin sonlarına doğru, Azərbaycan Sovet İttifaqı daxilində müstəqillik hərəkatının güclənməsi və xalqın sovet hakimiyyətinə qarşı etirazlarının artması müşahidə edilirdi. 1988-ci ildən başlayan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də bu prosesi daha da şiddətləndirmişdi. Azərbaycanın müstəqillik istəkləri və milli hərəkatın güclənməsi Sovet hakimiyyətini narahat edirdi. Sovet rəhbərliyi, Azərbaycan xalqının bu mübarizəsini zorla boğmaq qərarına gəldi və 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə Sovet ordusu Bakıya daxil oldu. Sovet qoşunları dinc əhaliyə qarşı atəş açdı, şəhər boyunca təcavüzkar hərəkətlər həyata keçirildi. Qanlı Yanvar hadisəsində 130-dan çox insan həyatını itirdi, yüzlərlə insan yaralandı, minlərlə insan isə Sovet qoşunları tərəfindən həbs olundu. Bir çox insan həlak oldu, bir çoxu isə fiziki və psixoloji zədələr aldı. Bu hadisə Azərbaycan xalqı üçün böyük bir travma və milli yaddaşın silinməz bir izinə çevrildi. Qanlı Yanvar qırğını, Azərbaycanın müstəqillik uğrunda mübarizəsinin zirvəsi oldu. Bu faciə, Azərbaycanın müstəqilliyinə gedən yolun açılmasına təkan verdi. Qırğının nəticəsində xalqın müstəqilliyə olan tələbləri daha da gücləndi və 1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyi elan olundu.
Hər il yanvarın 20-də, 20 Yanvar faciəsinin ildönümündə, Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində şəhidlərin xatirəsi anılır və bu gün Azərbaycanın müstəqilliyinin və azadlığının simvolu sayılır. Bu hadisə həm də müstəqillik mübarizəsinin əzmini və Azərbaycanın azadlıq yolundakı qətiyyətini göstərən bir dönüm nöqtəsi olaraq yaddaşlarda qalır. 1990-cı illərin əvvəllərində, Sovet İttifaqının çöküşündən sonra, 20 Yanvar faciəsi hələ də bir çox cəhətdən ictimai yaddaşda və siyasi müstəvidə düzgün qiymətləndirilməmişdi. O dövrdə, faciəyə dair münasibət müxtəlif idi və bəzən bu hadisə rəsmi şəkildə pislənmirdi. Ancaq Heydər Əliyev, 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentliyinə seçildikdən sonra bu məsələyə xüsusi diqqət yetirdi. O, 1994-cü ilin fevralında Azərbaycan Milli Məclisində etdiyi çıxışında 20 Yanvar hadisələrini “sovet rejiminin törətdiyi bir cinayət” kimi qiymətləndirdi və bu faciənin xalqın müstəqillik mübarizəsinin bir hissəsi olduğunu vurğuladı. O, 20 Yanvarın Azərbaycanın azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizəsinin simvolu olduğunu bildirdi. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində hüquqi qiymət verildi. 1994-cü ilin fevralında, Azərbaycan Milli Məclisi 20 Yanvar hadisələrinin ədalətli qiymətləndirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etdi və bu hadisəyə “xalqın qətliamı” kimi hüquqi qiymət verildi. Eyni zamanda, 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsi dövlət səviyyəsində əziz tutulmağa başlandı.
Heydər Əliyevin addımları nəticəsində, 20 Yanvar faciəsi yalnız hüquqi qiymətləndirilməklə qalmadı, həm də xalqın müstəqillik və azadlıq mübarizəsinin simvoluna çevrildi. Hər il 20 Yanvar faciəsinin ildönümündə keçirilən tədbirlərdə şəhidlərin xatirəsi yad olunur və bu hadisə Azərbaycanın müstəqilliyinin əldə edilməsində mühüm bir mərhələ olaraq qeyd edilir.
Ümummilli Liderin bu məsələyə göstərdiyi diqqət, 20 Yanvar şəhidlərinin ailələrinə və ictimaiyyətə ədalətin bərpa olunmasında mühüm rol oynamışdır.
Günel Əlizadə,
YAP-ın gənc fəalı
